by Þorkell Helgason | mar 6, 2016 | Á eigin vefsíðu
Stjórnarskrárnefnd hefur kynnt tillögur sínar um breytingar á þremur meginþáttum í gildandi stjórnarskrá. Ég tel að endurskoða eigi stjórnarskrána í heild sinni á grundvelli tillagna stjórnlagaráðs eins og 2/3 hluti þátttakenda í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012 vildi. Engu að síður hef ég sent nefndinni erindi með umsögn, athugasemdum og betrumbótum á þessum tillögum.
Erindi mitt má kalla fram með því að styðja hér á heiti þess: Athugasemdir Þorkels Helgasonar við frumvarpsdrög stjórnarskrárnefndar
Meginatriði í athugasemdum mínum við frumvarpsdrög stjórnlaganefndar eru þessi:
Um þjóðaratkvæðagreiðslur
- Ekki er gerður ágreiningur um að krafa um þjóðaratkvæðagreiðslu verði að koma frá a.m.k. 15% kosningabærra manna.
- Sá fjögurra vikna frestur sem gefinn er til að skila undirskriftum er of skammur. Reifuð er málamiðlun í þeim efnum.
- Takmarka ætti það tímarúm sem Alþingi hefur til að stöðva þjóðaratkvæðagreiðslu með afturköllun máls.
- Því er andmælt að settur sé synjunarþröskuldur sem takmarki rétt kjósenda í þjóðaratkvæðagreiðslum. Til málamiðlunar er stungið upp á að lækka þröskuldinn úr 25% í 15% sem svarar þá til þess hlutfalls kjósenda sem þarf til að kalla eftir atkvæðagreiðslunni.
- Bent er á að þess sé krafist að lög um útfærslu á þjóðaratkvæðagreiðslum þurfi að samþykkja með 2/3 hlutum atkvæða á Alþingi. Spurt er hvað gerist ef sá meiri hluti næst ekki? Lögð er til breyting á frumvarpsdrögunum sem tekur á þessum vanda.
Um umhverfisvernd
- Hafðar eru af því áhyggjur hvort raunverulega sé verið að tryggja almannarétt til frjálsrar farar um landið.
Um náttúruauðlindir
- Fagnað er því inngangsákvæði að „auðlindir náttúru Íslands [skuli] tilheyra íslensku þjóðinni“.
- Bagalegt er að þjóðareignir skuli ekki skilgreindar í frumvarpstextanum.
- Treysta verður því að með ákvæðum frumvarpsins séu tekin af öll tvímæli um að enginn getur fengið varanleg yfirráð yfir þjóðareignum.
- Það býður heim deilum og túlkunum út og suður að hafa jafn loðið ákvæði í stjórnarskrá og „[a]ð jafnaði skal taka eðlilegt gjald fyrir heimildir til nýtingar auðlinda“.
- Kallað er eftir því að stuðst verði við orðalag stjórnlagaráðs um „fullt gjald“ fyrir afnot af þjóðareignum en það um leið aðlagað sjónarmiðum nefndarinnar.
- Sérstaklega er nefndin krafin svara um það hvort stjórnarskrárbreytingin festi hið umdeilda „gjafakvótakerfi“ í sessi. Minnt er á undirskriftir gegn makrílkvótafrumvarpinu á sl. vori.
by Þorkell Helgason | feb 20, 2016 | Á eigin vefsíðu
[Samanburðarskjalið sem hér er vísað til hefur verið snyrt og einfaldað nokkuð 21. feb. 2016, eftir ábendingar frá glöggum lesendum. Vinsamlega látið vita ef þið rekist á eitthvað sem betur má fara.]
Stjórnarskrárnefndin sem skipuð var 2013 hefur nú birt drög að þrennum breytingum á stjórnarskránni.
Hér er samanburður gerður á þessum tillögum og samsvarandi ákvæðum í tillögum stjórnlagaráðs, bæði þeim upphaflegu svo og eins og þær lágu fyrir eftir breytingar þær sem meirihluti stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar gerði á þeim í meðförum þingsins á s.l. kjörtímabili. Frestur til að gera athugasemdir við frumvarpsdrögin er til þriðjudagsins 8. mars 2016. Athugasemdir sendist á netfangið postur@for.is.
by Þorkell Helgason | feb 8, 2016 | Á eigin vefsíðu
[Endurskoðað 9. febrúar 2016.]
Stjórnarskrárnefndin sem skipuð var 2013 starfar mjög leynt. Þó hefur lekið út hvað hún er að bauka. Vísa ég þar til skjals sem Píratar hafa birt.
Hér er samanburður gerður á þessum tillögum og samsvarandi ákvæðum í tillögum stjórnlagaráðs, bæði þeim upphaflegu svo og eins og þær lágu fyrir eftir breytingar þær sem meirihluti stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar gerði á þeim í meðförum þingsins á s.l. kjörtímabili.
Auk samanburðarins geri ég í fyrsta dálki skjalsins athugasemdir og spyr spurninga um þessar tillögur stjórnarskrárnefndarinnar.
Fólk er hvatt til að kynna sér málið! Látið mig líka vita ef þið hnjótið um einhver mistök í samanburðinum.
by Þorkell Helgason | sep 12, 2015 | Á eigin vefsíðu
[Eftirfarandi pistill birtist í tímaritinu Sjávarafli, ágústhefti 2015, bls. 4. Texti greinar minnar fylgir hér á eftir. Þar á eftir birtist forsíða tímaritsins og fæst þá aðgangur að heftinu um leið.]
Vart er lengur um það deilt að stjórna þarf aðgengi að takmörkuðum auðlindum eins og fiskistofnum. Takmörkun á veiðinni getur verið með ýmsu móti en flestir hag- og fiskifræðingar telja að aflakvótakerfi sé skilvirkasta aðferðin í því skyni.
Kvótunum var upphaflega úthlutað ókeypis en hafa síðan gengið kaupum og sölum. Það hefur þjóðin ekki getað sætt sig við – og gerir ekki enn, að mati greinarhöfundar. Því hefur útgerðin ekki getað notið til fulls kosta kvótafyrirkomulagsins og eilíft búið við óvissu um framtíð þess. Ástæðan er sú að það skortir siðferðilegan grundvöll undir kvótakerfið, grundvöll sem bæði þjóðin og þeir sem að sjávarútvegi starfa geta við unað.
Makrílmálið angi af sama meiði
Í vor leið var lagt fram stjórnarfrumvarp um úthlutun makrílkvóta með því nýmæli að kvótum skyldi ekki lengur úthlutað til eins árs í senn án frekari skuldbindinga. Í þess stað skyldi úthlutunin vera ótímabundin nema hvað stjórnvöld gætu afturkallað hana, en til þess þurfi sex ára aðdraganda. Eigi að segja ákvæðinu upp þurfi því meiri hluti á Alþingi að vera sama sinnis í tvö ef ekki þrjú kjörtímabil í röð. Það væri því jafnvel erfiðara að afturkalla makrílúthlutunina en að breyta sjálfri stjórnarskránni.
Hrundið var af stað undirskriftasöfnun til að hindra framgang þessa máls og skrifuðu yfir 53 þúsund kjósendur undir áskorun til „forseta Íslands að vísa í þjóðaratkvæðagreiðslu hverjum þeim lögum sem Alþingi samþykkir þar sem fiskveiðiauðlindum er ráðstafað til lengri tíma en eins árs á meðan ekkert ákvæði um þjóðareign á auðlindum hefur verið sett í stjórnarskrá og þjóðinni ekki verið tryggt fullt gjald fyrir afnot þeirra.“ Fjöldi þeirra sem skrifaði undir eru um 22% kosningabærra manna í landinu.
Makrílfrumvarpið var ekki smámál um smáan fisk heldur kynni það að ryðja brautina að endanlegri einkavæðingu fiskimiða við Íslandsstrendur. Því var frumvarpið ógæfuspor. Sjávarútvegsráðherra hlustaði á rökin og dró frumvarpið til baka, enda mun það ekki hafa verið ætlun hans að festa makrílúthlutunina í sessi, heldur hið gagnstæða. Fyrir þetta á hann hrós skilið.
Siðlegur grunnur kvótakerfisins
Nú þarf að vinna að varanlegri lausn sem tryggir gott kvótakerfi, en þá verður ekki undan því vikist að stjórnarskrárbinda ákvæði um raunverulega þjóðareign á sameiginlegum auðlindum; tryggja jafnræði í aðgengi að þeim og eðlilegt gjald fyrir afnot þeirra.
Ekki er sanngjarnt að innkalla kvótana fyrirvaralaust. Það er til millileið sem í senn tryggir fyllstu hagkvæmni, stóreykur jafnræði í aðgangi að veiðunum og veitir núverandi útgerðum og þar með kvótahöfum eðlilega aðlögun um leið og tekið er tillit til forsögunnar.
Þessi leið hefur lengi legið fyrir. Í henni er gengið út frá núverandi stöðu, þ.e.a.s. þeirri að kvótarnir eru, þegar af stað er lagt, í höndum tiltekinna útgerða. Aflahlutdeildum er síðan endurúthlutað nær óbreyttum frá ári til árs en þó skertar lítillega í hvert sinn, segjum 8% á hverju ári. Þau 8% eru síðan seld á opinberu uppboði og lúta sömu skerðingarákvæðum. Þeir sem vilja hefja útgerð geta því aflað sér kvóta á þessum uppboðsmarkaði. Þeir sem fyrir eru og vilja halda sínum hlut óskertum þurfa árlega að kaupa það sem nemur skerðingunni.
Sýna má fram á með hefðbundnum núvirðisreikningum að þessi leið fetar þann meðalveg að núverandi kvótahafar og þjóðin skipta á milli sín verðmæti aflahlutdeildanna nokkurn veginn til helminga. Það sem meira er þá ætti útgerðin að vera betur sett með slíkt kerfi en pólitískt ákvarðað veiðigjald á grundvelli hæpinna útreikninga og sífellda óvissu um framtíð alls kerfisins. Pólitísk verðlagning gæða heyrir til sögu haftáranna um og upp úr miðri s.l. öld en er nú tímaskekkja sem stingur í stúf við þann markaðsbúskap sem vel hefur reynst.
Í huga greinarhöfundar er ekki aðalatriðið hvort slíkt kerfi skilar eiganda fiskauðlindarinnar, þjóðinni, meiru eða minna í vasann en núverandi veiðigjöld, heldur það að jafnræði sé komið á og markaður en ekki pólitík ákvarði hvert afnotagjaldið skuli vera. Um leið er sanngjarnt að sá auðlindaarður, sem þannig er innheimtur, renni a.m.k í byrjun, í mestum mæli til þeirra byggða þaðan sem útgerð er stunduð. Þar má nota féð til að styrkja búsetu með ýmsum hætti. Þetta er betri leið en flókin útfærsla byggðakvóta, löndunarkvaða eða annarra kúnsta í margslungnu kerfi.
Niðurstaðan er sú að festa þarf kvótakerfið í sessi sjávarútveginum og þjóðinni til hagsbóta. En þetta verður aðeins gert þannig að fólki finnist ekki að verið sé að afhenda verðmæti til meintra útvalinna án eðlilegs endurgjalds. Markaðsfyrirkomulag er hlutlaus leið að þessu marki.
Þorkell Helgason, áhugamaður um sanngjarnt kvótakerfi
by Þorkell Helgason | mar 17, 2015 | Á eigin vefsíðu
[Birtist í Fréttablaðinu 17. mars 2015.]
Undanfarna daga hefur verið deilt um grundvallarþætti lýðræðisins, um þingræðið og framkvæmdarvaldið í tilefni þess að ríkisstjórnin hefur – að því er virðist – afturkallað umsókn Íslands um aðild að Evrópusambandinu. Hefur hún rétt til að gera þetta upp á sitt eindæmi eða þarf hún að leita fulltingis Alþingis? Hér verður ekki farið út í efni þessa einstaka tilviks heldur einblínt á lýðræðisþátt málsins.
Deilur af þessum toga væru í mörgum lýðræðisríkjum útkljáðar fyrir stjórnlagadómstóli. Af alræmdu tilefni ruddu Þjóðverjar brautina eftir stríð og settu á laggirnar stjórnlagadómstól sem vakir yfir því að valdi sé ekki misbeitt. Síðan hafa fjölmörg Evrópuríki fetað í fótspor þeirra, ekki síst hin nýju lýðræðisríki í Austur-Evrópu.
Vitaskuld verður ekki stjórnlagadómstól komið á nema með breyttri stjórnarskrá. Atvikin undanfarið ættu að sýna okkur hve brýnt er að koma nýrri stjórnarskrá í höfn. Hvers vegna? Forseti þýska stjórnlagadómstólsins hefur svarað þessu skorinort. „Frelsi og lýðræði án stjórnarskrár er óhugsandi,“ sagði dómsforsetinn og bætti við að stjórnarskrá væri handa minnihlutanum. Meirihluti sem ekki byggi við aðhald gæti leiðst til að kúga minnihlutann. Þess vegna þyrfti óvefengjanleg grunnréttindi, þess vegna þyrfti að tjóðra stjórnmálin með réttarreglum og þess vegna væri nauðsynlegt að hafa dómstól, stjórnlagadóm, sem gætti þess að farið væri að grunnreglunum.
Stjórnlagaráð tók að nokkru á þessum vanda og vildi koma á sérstakri úrskurðarnefnd, Lögréttu, sem vísi að stjórnlagadómstól. Trúlega þarf að ganga lengra. Það mætti hugsanlega gera í tengslum við þá áformuðu breytingu á dómskerfinu að koma á millidómstigi. Þá verður Hæstarétti lyft á hærri stall og kynni hann því að geta tekið að sér hlutverk stjórnlagadómstóls. En grundvöllurinn verður að vera traustur og byggjast á stjórnarskrárákvæði.
Lærum af reynslunni. Treystum lýðræðið – með endurbættri stjórnarskrá.
