Einar Júlíusson ritar 24. nóv. s.l. grein í Fréttablaðið undir fyrirsögninni Er nokkur nýnasisti í framboði? Þessi grein byggir því miður á reginmisskilningi á þeirri kosningaraðferð sem beitt er við kosninguna til stjórnlagaþings. Aðferðin hefur verið nefnd forgangsröðunaraðferð en er oftast auðkennd með skammstöfuninni STV erlendis.

Einar gengur út frá því að 100.000 kjósendur greiði atkvæði og velji á milli 500 frambjóðenda. Einn þeirra vill hann kalla nýsnasista og sá hljóti 4.000 atkvæði að 1. vali hjá fylgismönnum sínum. Atkvæði hinna 96.000 kjósenda skiptist handahófskennt á milli frambjóðendanna 499 og raðist einhvern vegin á seðla þeirra. Hver þessara 499 fái að meðaltali (um) 200 atkvæði að 1. vali. Þá segir Einar réttilega að nýnasistinn svonefndi muni ná kjöri. Það er rétt enda fær hann 1/25 af öllum greiddum atkvæðum að 1. vali. Vandfundinn er sú lýðræðislega kosningaraðferð sem gæti með réttu komið í veg fyrir það. Svo segir Einar „en aðrir … detta út“ sem verður vart skilið á annan veg en að þeir nái ekki kjöri. Þetta er auðvitað kórvilla. Á þinginu skulu sitja 25 fulltrúar (að kynjajöfnunarsætunum slepptum). Það er því sama hvaða aðferð beitt yrði, 24 þessara munu að sjálfsögðu ná kjöri. Væri beitt einfaldri krossmerkingu væri það undir hælinn lagt hverjir þessir 24 væru og hver þeirra hefði aðeins um 200 atkvæði að baki sér. STV-aðferðin er með allt öðrum hætti. Með henni er lesið þannig úr vilja kjósenda samkvæmt forgangsröð þeirra að þeir 24 sem að lokum verða valdir, auk hins eina „vinsæla“, munu hafa stuðning mun fleiri kjósenda, allt að 4.000 hver.

Blaðagrein þessi er það myrk að ekki verður ráðið í hvað veldur þessum hrapalega misskilningi höfundar en svo virðist vera að grunnhugsun STV-aðferðarinnar, þeirrar sem hin mikilvæga kosning til stjórnlagaþingsins byggir á, sé höfundi algerlega hulin ráðgáta. Aðferðin byggir á forgangsgröðun: Hver kjósandi fer aðeins með eitt atkvæði, ekki 25 eins og greinarhöfundur virðist telja. Sá sem kjósandinn setur að 1. vali er sá sem hann raunverulega kýs. Hann er sá sem kjósandinn vill allra helst að nái kjöri. Hinir sem á eftir koma á kjörseðlinum eru eins konar varamenn, þeir sem kjósandinn vill að gripið sé til þegar sá að efsta vali hans er úr leik.

Greinarhöfundar ættu að vera alveg vissir í sinni sök áður en þeir ríða fram á ritvöllinn til að villa lesendum, og þar með kjósendum, sýn nú þegar örfá dægur eru í lýðræðislegar kosningar, einar þær mikilvægustu sem þjóðin hefur staðið frammi fyrir.

Hinn 24. nóv. s.l. birtist grein eftir Sigurð F. Sigurðsson í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni Furðuleg nýting atkvæða. Í fyrrihluta greinarinnar vísar höfundur til kynningarblaðs sem dóms- og mannréttindaráðuneytið hefur sent á öll heimili þar sem meðal annars er leitast við að skýra hvernig atkvæði eru talin í komandi kosningu til stjórnlagaþings. Lýsingin, sem er væntanlega sú á öftustu opnu blaðsins, er því miður ekki nægilega skýr enda misskilur greinarhöfundur aðferðina og leggur því rangt út af henni. Málið fjallar um það hvernig atkvæði færast frá þeim sem náð hefur kjöri til þeirra sem tilgreindir eru að næsta vali hjá viðkomandi kjósendum.

Einfaldast er að taka talnadæmi: Frambjóðandi A fær 10.000 atkvæði að 1. vali en aðeins þarf 5.000 atkvæði til að ná kjöri. Greinarhöfundur álítur að þá séu þau 5.000 atkvæði sem síðast eru talin í bunka A færð til þeirra frambjóðenda sem eru tilgreindir á þessum seðlum. Hann telur réttilega að þetta sé „furðuleg nýtin atkvæða“ vegna þess að þá skipti máli í hvaða röð atkvæðin eru talin. Þetta er ekki svo. Það er horft til allra atkvæða A og hverju einstöku atkvæði í raun skipt í tvennt. Annar helmingur atkvæðisins er skilin eftir hjá A til að tryggja honum þau 5.000 atkvæðisígildi sem þarf til að hann ná kjöri. Hinn helmingur hvers atkvæðis, sem er þá ígildi hálfs atkvæðis, er færður til þess næsta að vali viðkomandi kjósanda.
Sú aðferð sem greinarhöfundur ranglega telur að hér verði notuð tíðkaðist í árdaga þeirra STV-aðferðar sem hér um ræðir. Það var fyrir daga tölva og ótækt talið að klippa seðla í sundur í miðjunni hvað þá í öðrum hlutföllum. Reynt var að stokka seðlana vel áður en talið var en síðan látið þar við sitja og einungis efstu atkvæðin í bunka frambjóðanda A í þessu dæmi færð. Á tölvuöld er auðvelt að gera þetta með fullri nákvæmni: Atkvæðin eru ekki klippt í sundur heldur er talnaígildi þeirra reiknað og þau færð með viðeigandi hætti.

Í seinni helmingi greinar sinnar furðar greinarhöfundur sig á því hví ekki skuli valin sú leið að beita stigagjöf þannig „að sá fyrsti fengi t.d. 100 stig , næsti eitthvað minna og svo koll af kolli …“. Þetta er sú aðferð sem er notuð við uppgjör á breyttum atkvæðaseðlum við Alþingiskosningar. Hefur svo verið gert lengst af í rúm hundrað ár. Aðferð þessi er nefnd Borda-aðferðin. Hér eru ekki tök á að færa rök fyrir því hvers vegna þessi leið var ekki farin nú. Þau eru að nokkru rakin í athugasemdum við frumvörp um persónukjör sem lögð voru síðast fram haustið 2009. Meginástæða þess að Borda-aðferðinni var hafnað er sú að hún býður upp á að kjósandinn nái markmiðum sínum betur fram með því að raða með öðrum hætti en hugur hans girnist. Þessi mótsögn á mun síður við sé STV-aðferðinni beitt. Sú aðferð hefur þann dýrmæta eiginleika umfram Borda-aðferðina að kjósandinn rýrir aldrei hlut þeirra sem hann hefur þegar sett á seðilinn við það að bæta fleirum við þar á eftir.

(Pistill þessi var ritaður 25. nóv. en rataði ekki á vefinn þá. Því er hann birtur nú, 28. nóv. en birtingartíminn aftur í tímann til þess að röð hans á vefsíðunni sé í sögulegri röð.)